Naxçıvanın qədim incəsənətinə aid ilk arxeoloji
materiallar 1895-ci ildə Qızılburunda təsadüfən
dağıdılan daş qutu tipli qəbir abidələrindən
aşkar olunmuşdur. Naxçıvan Muxtar Respublikası
ərazisində arxeoloji tədqiqatlarin genişləndirilməsi
Naxçıvanın qədim bir mədəniyyət mərkəzi olduğunu
göstərmişdir. Naxçıvanın boyalı qabları ilə seçilən Tunc dövrü
abidələri xarici ölkə alimlərinin də diqqətini
cəlb etmişdir. N.V.Fyodorov, İ.İ.Meşşaninov,
A.A.Miller, Ə.K.Ələkbərov, O.H.Həbibullayev,
V.H.Əliyevin Naxçıvanın arxeoloji abidələrinin
öyrənilməsində böyük xidmətləri olmuşdur. Bu
tədqiqatlar nəticəsində Naxçıvanda yüzlərlə
arxeoloji abidə
və qədim mədəniyyətlər aşkar olunmuşdur.
Araşdırmalar Naxçıvanın arxeoloji abidələrinin
qədim sənət nümunələri ilə zəngin olduğunu
göstərmişdir. O.H.Həbibullayevin qazıntıları
zamanı Eneolit dövrünə aid boyalı qablar,
Kür-Araz mədəniyyətinə aid müxtəlif heyvan
fiqurları və sitayiş əşyaları tapılmışdır.
O.H.Həbibullayev
ilk
Tunc dövrünün son
mərhələsinə aid gil qablardan
birinin üzərində stilizə insan
rəsminin olduğu
haqqında məlumat vermişdir.
O.H.Həbibullayev Orta Tunc dövrünün boyalı
qablarını mənəvi mədəniyyətin bir sahəsi kimi
xarakterizə etmiş,
boyalı qablar
üzərindəki həndəsi motivlərin, fauna və flova ilə
müəyyən kompozisiyada verilmiş təsvirlərin,
şübhəsiz ki, bir semantikası olduğunu qeyd
etmişdir.
Tədqiqatçıların bu sezmələri Naxçıvanda yaşayan
qədim tayfalar arasında dini mifoloji baxışların
formalaşdığını aydın şəkildə göstərir.
Naxçıvanda yaşayan tayfaların dünya baxışı
Gəmiqaya təsvirlərində daha aydın əks
olunmuşdur.
Gəmiqaya rəsmləri xalqımızın ən dəyərli
arxeoloji abidələrindən biridir. Qayaüstü
təsvirlər qrupuna daxil olan abidələrin əl
çatmaz bir yerdə yerləşməsi onun tədqiqini
çətinləşdirən səbəblərdən biri
olmuşdur.
Gəmiqaya
rəsmləri qədim insanların dini, ideoloji,
mifoloji, siyasi görüşlərini əks etdirən
sinkretik bir mədəniyyət abidəsidir. Odur ki,
abidənin tədqiqi arxeologiya, folklor, mifologiya,
etnoqrafiya ilə bağlı elmi biliklərin
birləşdirilməsini tələb edir. Bir tərəfdən bu elmlərin çətinliyi, digər tərəfdən isə mifoloji
araşdırmaların azlığı Gəmiqaya abidəsinin
öyrənilməsinə mane olmuşdur.
Gəmiqaya
rəsmləri insanların dünyabaxışının
müəyyən kodlarla-antropomorf və zoomorf
obrazlarla verilməsidir. Bu rəsmləri mifoloji
qavram kimi qəbul etmədən, bu kodların
quruluşunu və hansı informasiyanı verdiyini
bilmədən onları araşdırmaq və “oxumaq” mümkün
deyildir. Qeyd edək ki,
rəsmlərin araşdırılmasında dünya modeli
kosmoqrammasından istifadə edilmişdir. Rəsmlər
dünya modelini bütövlükdə, ya da onun
strukturundakı hər hansı
mövqeyi əks etdirir.
Naxçıvan ərazisində uzun illərdən bəri arxeoloji
araşdırmalar aparılsa da, Daş dövrünün
müxtəlif mərhələləri, xüsusilə qədim
sivilizasiyanın əsasını qoyan Neolit dövrü
öyrənilməmişdir. Ancaq aparılan araşdırmalar bu
ərazidə insanların Orta Paleolit dövründən
məskən saldığını göstərir.
Araşdırmalar göstərir ki, Gəmiqaya təsvirləri
təsadüfən ortaya çıxmamış, o, qədim dövrdən bu
ərazidə yaşayan tayfaların iqtisadi-sosial
inkişafı ilə bağlı olmuş, onların dünya baxışını, inanclarını əks etdirmişdir. Naxçıvanda
formalaşan incəsənətə
qonşu ölkələrlə iqtisadi, mədəni əlaqələrin
də müəyyən təsiri olmuşdur. |